Ποιος θα θεραπεύσει το άρρωστο Εθνικό Σύστημα Υγείας;

Το φθινόπωρο του 2021, η Κομισιόν κοινοποίησε τα Προφίλ Υγείας των χωρών-μελών της ΕΕ, τα όποια εκπόνησε σε συνεργασία με τον ΟΟΣΑ και το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Συστήματα και τις Πολιτικές Υγείας (European Observatory on Health Systems and Policies).

Το Προφίλ της χώρας μας εμπεριέχει άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία, βασισμένα σε δεδομένα που ήταν διαθέσιμα στα τέλη Αυγούστου του 2021. Παραθέτω τα σημαντικότερα από αυτά:

1. Το 2019, διαθέσαμε στην Υγεία το 7,8% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ ήταν 9,9%. Οι κατά κεφαλήν δαπάνες ήταν 1.603 ευρώ -ποσό χαμηλότερο από το ήμισυ του μέσου όρου της ΕΕ (3.523 ευρώ).

2. Την ίδια χρονιά, η χρηματοδότηση από το δημόσιο ως ποσοστό των συνολικών δαπανών για την υγεία ήταν 60% -ποσοστό το οποίο είναι το δεύτερο χαμηλότερο μετά την Κύπρο και σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο στην ΕΕ (80%). «Αυτό σημαίνει ότι ένα πολύ μεγάλο μερίδιο των δαπανών για την υγεία προέρχεται από τα νοικοκυριά (35%) με τη μορφή άμεσων ιδιωτικών πληρωμών -οι οποίες συνίστανται κυρίως σε συμμετοχές των ασφαλισμένων για τα φάρμακα και άμεσες πληρωμές για υπηρεσίες που δεν περιλαμβάνονται στην δέσμη παροχών, επισκέψεις σε ιδιώτες ειδικούς ιατρούς, νοσηλευτική περίθαλψη, και οδοντιατρική περίθαλψη. Επίσης, οι άτυπες πληρωμές [βλ. φακελάκια] αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ένα τέταρτο των άμεσων ιδιωτικών πληρωμών».

3. Δαπανήσαμε (το 2019) «λιγότερους πόρους κατά κεφαλήν σε όλες τις υπηρεσίες του συστήματος υγείας, σε σύγκριση με τους μέσους όρους στην ΕΕ, με εντονότερη την διαφορά στις δαπάνες για εξωνοσοκομειακή περίθαλψη και μακροχρόνια φροντίδα».

4. Το 44% των συνολικών δαπανών μας για την Υγεία (το 2019) διατέθηκαν για ενδονοσοκομειακή περίθαλψη. Πρόκειται για «το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ μετά την Ρουμανία (ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 29%)».

5. Περίπου το 30% των συνολικών κονδυλίων (του 2019) για την Υγεία δαπανήθηκαν «για φάρμακα και ιατρικά είδη που διατίθενται στη λιανική αγορά, ποσοστό που είναι πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο στην ΕΕ (18%) και αντικατοπτρίζει εν μέρει τις υψηλές άμεσες ιδιωτικές πληρωμές από τα νοικοκυριά».

6. Οι πόροι που διαθέσαμε (το 2019) για την μακροχρόνια φροντίδα ήταν «συγκριτικά χαμηλοί -μόλις 1,7% των συνολικών δαπανών σε σύγκριση με το πολύ υψηλότερο ποσοστό της τάξης του 16,3 % στην ΕΕ- ενώ οι δαπάνες για την προληπτική φροντίδα (1,4%) είναι από τις χαμηλότερες (ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 2,9%)».

7. Οι ελληνικές υπηρεσίες και οι δομές υγείας συγκεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό στις αστικές περιοχές.

8. Πριν από την πανδημία, είχαμε κατά μέσο όρο 4,2 νοσοκομειακές κλίνες ανά 1.000 κατοίκους, την ώρα που η αντίστοιχη αναλογία στην ΕΕ ήταν 5,3 κλίνες.

9. Οι γενικοί ιατροί αντιπροσωπεύουν μόλις το 7% του συνόλου των Ελλήνων ιατρών, έναντι 26% που είναι ο μέσος όρος της ΕΕ, γεγονός που έχει αρνητικό αντίκτυπο στην πρωτοβάθμια φροντίδα.

10. Έχουμε έλλειμμα νοσηλευτών. «Παρατηρείται έντονη ανισορροπία όσον αφορά τους διαθέσιμους ιατρούς σε σύγκριση με τους νοσηλευτές».

11. Το 2019, καταγράψαμε το δεύτερο (μετά την Εσθονία) υψηλότερο επίπεδο μη καλυπτόμενων αναγκών ιατρικής περίθαλψης μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Το 8,1% του ελληνικού πληθυσμού «ανέφερε μη καλυπτόμενες ανάγκες λόγω κόστους, απόστασης που πρέπει να διανυθεί, ή χρόνου αναμονής, σε σύγκριση με 1,7% κατά μέσο όρο σε επίπεδο ΕΕ». Επιπρόσθετα, παρουσιάσαμε «μακράν την μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσον αφορά τις μη καλυπτόμενες ανάγκες μεταξύ των εισοδηματικών ομάδων. Το ποσοστό για τα νοικοκυριά στο κατώτατο πεμπτημόριο εισοδήματος (18,1%) ήταν 20 φορές υψηλότερο από το ποσοστό για τα νοικοκυριά στο ανώτατο πεμπτημόριο (0,9%). Το κόστος ήταν ο κύριος παράγοντας των μη καλυπτόμενων αναγκών, όπως ανέφερε το 7,5% όσων απάντησαν -το οποίο είναι το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ (όπου ο μέσος όρος είναι 0,9 %)».

12. Το 2019, καταγράψαμε «το τρίτο υψηλότερο επίπεδο άμεσων ιδιωτικών πληρωμών ως ποσοστό των δαπανών για την υγεία στην ΕΕ (35%), το οποίο ήταν πάνω από το διπλάσιο του μέσου όρου στο σύνολο της ΕΕ (15,4%)».

13. Οι άμεσες ιδιωτικές δαπάνες για φάρμακα αντιστοιχούσαν (το 2019) στο 13% του συνόλου των δαπανών για την υγεία στην Ελλάδα, έναντι ποσοστού κάτω από 4% στην ΕΕ. Παράλληλα, οι πληρωμές των νοικοκυριών για ενδονοσοκομειακή περίθαλψη άγγιξαν το 11% των συνολικών δαπανών, έναντι μόλις 1% στην ΕΕ. «Το ποσό αυτό  αντικατοπτρίζει κυρίως τις δαπάνες για νοσοκομειακές υπηρεσίες που παρέχονται από ιδιωτικούς φορείς, παρότι ορισμένα έμμεσα στοιχεία δείχνουν ότι άτυπες πληρωμές καταβάλλονται και σε δημόσια νοσοκομεία». Διαχρονικά, οι άμεσες ιδιωτικές δαπάνες για την υγεία στην Ελλάδα είναι από τις υψηλότερες στην ΕΕ.

14. Διαχρονικές είναι και οι… άτυπες πληρωμές [βλ. φακελάκια] προς τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας. Εκτιμάται ότι αυτές «αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τέταρτο του συνόλου των άμεσων ιδιωτικών πληρωμών, κάτι το οποίο υπονομεύει την ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες και την οικονομική προστασία. Από πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου προέκυψε ότι το 14% του πληθυσμού κατέβαλε άτυπη πληρωμή σε ιατρό, νοσηλευτή, ή νοσοκομείο τον Δεκέμβριο του 2019, ενώ το 81% όσων απάντησαν πιστεύει ότι πρόκειται για ευρέως διαδεδομένη πρακτική στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης».

15. Το 2019, καταγράψαμε το «τρίτο υψηλότερο ποσοστό μη καλυπτόμενων αναγκών οδοντιατρικής περίθαλψης στην ΕΕ (1 στα 12 άτομα), με ακόμη υψηλότερα επίπεδα (ένα στα έξι άτομα) μεταξύ των χαμηλότερων εισοδηματικών ομάδων».

16. Οι καταστροφικές δαπάνες για την υγεία είναι υψηλές στην Ελλάδα. Ως τέτοιες ορίζονται «οι άμεσες ιδιωτικές πληρωμές του νοικοκυριού οι οποίες ξεπερνούν το 40% των συνολικών δαπανών του, αφού αφαιρεθούν οι δαπάνες κάλυψης βασικών αναγκών (δηλ. για διατροφή, στέγαση και λογαριασμούς υπηρεσιών κοινής ωφέλειας)». Ας σημειωθεί ότι περισσότερο από 50% του συνόλου των καταστροφικών δαπανών καταβάλονται από το φτωχότερο 20% των νοικοκυριών.

17. Μετά το 2019, οι όποιες κυβερνητικές κινήσεις προς μια «σωστή» κατεύθυνση (πρόσθετη χρηματοδότηση το 2020 για την στήριξη του τομέα της υγείας, εθνική στρατηγική για τον έλεγχο του καρκίνου του πνεύμονα, δωρεάν μαστογραφίες, βελτίωση των υπηρεσιών τηλεϊατρικής) ελάχιστα άλλαξαν το γενικό Προφίλ Υγείας της χώρας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πλήρως εναρμονισμένη με τις επιταγές του «Καπιταλισμού των Ενδιαφερομένων Μερών», χαράσσει και εφαρμόζει πολιτικές προς την κατεύθυνση της σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αλλά η κυβέρνηση Μητσοτάκη, αυτοβούλως και αυθαιρέτως, προωθεί την σχεδόν ολοσχερή αντικατάσταση του δημόσιου τομέα από τον μεγαλο-ιδιωτικό, με καταστροφικές συνέπειες για το κράτος και τους πολίτες.

Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά σημεία που αφορούν τον τομέα της Υγείας:

1. Κατά την διάρκεια της πανδημίας, για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες σε κλίνες, η κυβέρνηση στράφηκε στον ιδιωτικό τομέα, ξοδεύοντας δημόσιο χρήμα για την αγορά υπηρεσιών ΜΕΘ. Η προσωρινή επίταξη κλινών σε ιδιωτικά νοσοκομεία ήταν δειλή και απελπιστικά περιορισμένη γεωγραφικά, με αποτέλεσμα η ανομοιογενής ζήτηση για κλίνες ΜΕΘ να ασκήσει «σοβαρή πίεση στα νοσοκομεία στο βόρειο τμήμα της χώρας: τον Νοέμβριο του 2020 για πρώτη φορά ασθενείς από την βόρεια Ελλάδα χρειάστηκε να μεταφερθούν με αεροδιακομιδή στην Αθήνα» (Προφίλ Υγείας, Κομισιόν). Για να μην αναφερθώ στις απαράδεκτες διασωληνώσεις εκτός ΜΕΘ…

2. Την ίδια περίοδο, οι κυβερνητικές στρατηγικές για την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα της υγείας εξαντλήθηκαν σε: αναστολή των προγραμματισμένων αδειών και συνταξιοδοτήσεων του υφιστάμενου προσωπικού, επανενεργοποίηση συνταξιούχων και ανενεργών επαγγελματιών υγείας, συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου με επαγγελματίες του ιδιωτικού τομέα, και έκκληση για προσφορά εθελοντικής εργασίας. Η πρόσληψη 7.500 νέων υπαλλήλων (Μαρτίος 2020 – Φεβρουάριος 2021) ακυρώθηκε επί της ουσίας, εξαιτίας της αναστολής εργασίας χιλιάδων έμπειρων υγειονομικών.

3. Η κυβέρνηση απέτυχε (ή δεν θέλησε) να αντιμετωπίσει τις μη καλυπτόμενες ανάγκες περίθαλψης. «Από έρευνα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound), η οποία κάλυψε τους πρώτους 12 μήνες της πανδημίας COVID-19, διαπιστώθηκε ότι το 24% των Ελλήνων που απάντησαν ανέφεραν μη καλυπτόμενες ανάγκες ιατρικής περίθαλψης, έναντι 21% σε ολόκληρη την ΕΕ (Eurofound, 2021). Αυτό οφείλεται πιθανόν σε παράγοντες όπως η αναβολή των μη βασικών υπηρεσιών από τους παρόχους και ο φόβος των ασθενών μήπως τους μεταδοθεί η νόσος COVID-19» (Προφίλ Υγείας, Κομισιόν).

4. Παραμένει απούσα η δημόσια κάλυψη για το σύνολο σχεδόν της οδοντιατρικής περίθαλψης, την οποίαν οι πολίτες πληρώνουν από την τσέπη τους. Οι συμβάσεις με ιδιώτες οδοντιάτρους είναι ανύπαρκτες, ενώ οι ελλείψεις των Κέντρων Υγείας σε προσωπικό και δυναμικότητα ακυρώνει εν πολλοίς την τυπικά θεσπισμένη δωρεάν παροχή οδοντιατρικών υπηρεσιών για παιδιά έως 18 ετών, και την επείγουσα περίθαλψη για όλες τις ηλικίες.

5. Παραμένει σε χαμηλά επίπεδα η δημόσια κάλυψη για φάρμακα και εξωνοσοκομειακές υπηρεσίες.

6. Παραμένουν εν ισχύ «τα μηνιαία όρια στον αριθμό των καλυπτόμενων από τον ΕΟΠΥΥ επισκέψεων ανά ιατρό, στον αριθμό παραπεμπτικών για διαγνωστικές και εργαστηριακές εξετάσεις, και στις συνταγογραφήσεις (όριο δαπάνης), τα οποία εφαρμόζονται από το 2012». Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα όρια αυτά εξωθούν τους ασθενείς «να καθυστερούν την αναζήτηση φροντίδας, να στρέφονται σε εναλλακτικό πάροχο, ή να πληρώνουν απευθείας την επίσκεψη με άμεση πληρωμή -είτε επίσημα είτε κάτω από το τραπέζι» (Προφίλ Υγείας, Κομισιόν).

7. Το νομοσχέδιο Γκάγκα-Πλεύρη θέλει, μεταξύ άλλων, να καταργήσει την πλήρη και αποκλειστική απασχόληση των νοσοκομειακών γιατρών, και να ανοίξει διάπλατα την πόρτα των Δημόσιων Νοσοκομείων στα ιδιωτικά συμφέροντα.

Εύλογα μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη ενδιαφέρεται πρωτίστως για την βαθμιαία ιδιωτικοποίηση της Υγείας, παρά την εξασφάλιση πόρων μέσω του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της ΕΕ, και τις βαρύγδουπες εξαγγελίες για στρατηγικές επενδύσεις στην πρωτοβάθμια φροντίδα, στις νοσοκομειακές υποδομές, και στα προγράμματα πρόληψης και προαγωγής της υγείας.

Θέλοντας να περιορίσει τον νοσοκομειοκεντρικό ρόλο του ΕΣΥ και να εξοικονομήσει χρηματικούς και ανθρώπινους πόρους προκειμένου να βελτιώσει (όπως ισχυρίζεται) τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας προς τους πολίτες, το Υπουργείο Υγείας εξήγγειλε τον νέο Υγειονομικό Χάρτη, στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται ο περιορισμός του ρόλου των Δημόσιων Νοσοκομείων, μέσω συγχωνεύσεων, αλλαγών χρήσης των μονάδων, και μετατόπισης της χρηματοδότησης από τον κρατικό προϋπολογισμό στον ΕΟΠΥΥ.

Αν και η φιλοσοφία του νέου Χάρτη εκπορεύεται από τις βασικές κατευθυντήριες αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Πρόγραμμα «Η ΕΕ για την υγεία») και έχει λογικά ερείσματα, εντούτοις δεν λαμβάνει υπόψη την υστέρηση της χώρας μας σε εν γένει θεμελιακές υποδομές, συγκριτικά με τις προηγμένες χώρες της Ευρώπης. Δέσμια της μικρομπακαλίστικης νοοτροπίας που χαρακτηρίζει την κομματοκρατία, η κυβέρνηση Μητσοτάκη υπόσχεται… άλμα από το Α κατευθείαν στο Ω.

Το Πρόγραμμα της ΕΕ καταρτίστηκε με κύριο γνώμονα την υπάρχουσα υποδομή χωρών σαν την Γερμανία, το Βέλγιο, ή την Ολλανδία. Για να το εφαρμόσουν χώρες σαν την Ελλάδα, θα πρέπει πρώτα να δημιουργήσουν θεμελιακές υποδομές που να προσεγγίζουν, έστω, τις αντίστοιχες γερμανικές ή βελγικές. Δηλαδή, θα πρέπει τουλάχιστον:

– Να βελτιστοποιήσουν τους κοινωνικοοικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία των πολιτών.

– Να ενδυναμώσουν σε μέγιστο βαθμό την πρωτοβάθμια περίθαλψη.

– Να επιλύσουν οριστικά το πρόβλημα της γεωγραφικής ανισοκατανομής των υπηρεσιών υγείας.

– Να στελεχώσουν και να εξοπλίσουν επαρκώς τις υγειονομικές μονάδες όλων των βαθμίδων.

– Να προσφέρουν ελκυστικούς μισθούς και άριστες συνθήκες εργασίας σε γιατρούς και νοσηλευτές πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης.

– Να εξαλείψουν τις άτυπες πληρωμές και να πατάξουν τα φαινόμενα ανήθικης διαπλοκής δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

– Να μειώσουν στο ελάχιστο (αν όχι να μηδενίσουν) τις μη καλυπτόμενες ανάγκες περίθαλψης.

– Να διασφαλίσουν την εύκολη και άμεση πρόσβαση σε κέντρα περίθαλψης, από οποιοδήποτε σημείο της χώρας.

– Να δημιουργήσουν ισχυρό στόλο υπερσύγχρονων ασθενοφόρων και υγειονομικών ελικοπτέρων.

Τα μέχρι τώρα δείγματα πολιτικής γραφής των κομμάτων εξουσίας αποδεικνύουν ότι η εν Ελλάδι κομματοκρατία δεν έχει ούτε την ικανότητα ούτε την βούληση να δημιουργήσει όλες εκείνες τις συνθήκες που προάγουν την υγεία και την ευημερία των πολιτών.

Κυριαρχούμενοι από αντεθνικές αγκυλώσεις και φιλοτομαριστικές διαθέσεις, οι ελληνόφωνοι πολιτικοί δρουν σαν ευκολοχείριστα εργαλεία στην υπηρεσία εγχώριων και ξένων συμφερόντων, και ξεπουλούν ανενδοίαστα σε ιδιώτες ακόμα και τα μη διαπραγματεύσιμα κοινωνικά αγαθά.

Αν και τα περιθώρια έχουν στενέψει επικίνδυνα, εντούτοις υπάρχει διέξοδος. Αρκεί να συνειδητοποιήσουμε άπαντες ότι πρέπει, επιτέλους, να πάρουμε την μοίρα μας στα δικά μας χέρια.

Και τούτο σημαίνει ότι πρέπει να συνενωθούμε σε έναν πολιτικό φορέα που έχει και την δύναμη και την βούληση να οικοδομήσει μιαν ελεύθερη και ισορροπημένη Πολιτεία, εντός της οποίας οι πολίτες θα απολαμβάνουν, δωρεάν και εν αφθονία, όλα ανεξαιρέτως τα κοινωνικά αγαθά που διασφαλίζουν την ευημερία και την ευδαιμονία τόσο των επιμέρους ατόμων όσο και του συνόλου.

Αυτός ο φορέας είναι η ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ.