Κατακόρυφη αύξηση στα απόρρητα κονδύλια του κράτους τα τελευταία 3 χρόνια – Μυστικά κονδύλια για υπουργεία που δεν είχαν τέτοιες δαπάνες
Τα απόρρητα έξοδα, γνωστά και ως τα «μαύρα ταμεία» του κράτους, είναι δαπάνες για τις οποίες δεν υπάρχει καμία απολύτως διαφάνεια, αφού εξαιρούνται από την υποχρέωση ανάρτησης στη Διαύγεια και οι προμήθειες που πληρώνονται με αυτά τα λεφτά δεν δημοσιοποιούνται στο Κεντρικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ) – τα δε παραστατικά τους καταστρέφονται μετά από έξι μήνες. Ως εκ τούτου δεν υπάρχει καμία λογοδοσία, ούτε είναι εφικτός ο δημόσιος έλεγχος για το πού ακριβώς δαπανώνται αυτά τα χρήματα και ποιοι τα εισπράττουν.
Το κρατικό απόρρητο
Σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα, κρατικό απόρρητο είναι ένα γεγονός, αντικείμενο ή πληροφορία, η πρόσβαση στο οποίο είναι δυνατή μόνο για έναν προσδιορισμένο κύκλο προσώπων και χαρακτηρίζεται ως μυστικό για να αποφευχθεί ο κίνδυνος προσβολής της εδαφικής ακεραιότητας, της αμυντικής ικανότητας, των διεθνών σχέσεων ή των οικονομικών συμφερόντων του ελληνικού κράτους και της διεθνούς ειρήνης.
Τα τελευταία χρόνια, διάφοροι δημόσιοι διαγωνισμοί, έργα και δαπάνες εκατομμυρίων φαίνεται να χωράνε με χαρακτηριστική άνεση σε αυτόν τον ορισμό. Ένα παράδειγμα είναι ο διαγωνισμός που ξεκίνησε το 2020 και ακυρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022 –εν μέσω των αποκαλύψεων για τις παρακολουθήσεις– και αφορούσε στις νέες ψηφιακές ταυτότητες και άλλα έντυπα ασφαλείας του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη.
Απόρρητο χαρακτηρίστηκε για παράδειγμα και το έργο «Υπερίων» υπό την ευθύνη του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, χρηματοδοτούμενο επίσης από ταμεία της ΕΕ (ΔΛΔ ΔΙΚΑ ΜΑΣ ΧΡΗΜΑΤΑ). Το έργο αυτό αφορά στον σχεδιασμό και την υλοποίηση, εγκατάσταση και λειτουργία συστήματος ελέγχου πρόσβασης και παρακολούθησης παροχών των προσφύγων και μεταναστών που διαμένουν στις Δομές Προσωρινής Υποδοχής και Φιλοξενίας.
Aπόρρητη μεταξύ άλλων ήταν και σύμβαση του ελληνικού δημοσίου με την Krikel, συμφερόντων του επιχειρηματία Γιάννη Λαβράνου (ο οποίος βρίσκεται στο επίκεντρο των δημοσιευμάτων για τις υποκλοπές), η οποία υπογράφηκε επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ από τον τότε υπουργό Προστασίας του Πολίτη Νίκο Τόσκα, με αντικείμενο τη συντήρηση και την τεχνική υποστήριξη του συστήματος κρυπτογραφημένων συνομιλιών της αστυνομίας, TETRA. Σύμφωνα με στοιχεία που έχει στη διάθεσή του το inside story, η σύμβαση ήταν ύψους 10,8 εκατ. ευρώ (με τον ΦΠΑ).
Πέπλο αδιαφάνειας
Σε σχετικό ρεπορτάζ στο Solomon διαβάζουμε: «Συμβάσεις έργων που κηρύσσονται ως απόρρητες για την προστασία πνευματικών δικαιωμάτων, τεχνικών προδιαγραφών και εμπορικών συμφερόντων, αλλά ακόμα και για λόγους ασφαλείας, δεν επιφέρουν το ίδιο καθεστώς και για τις δαπάνες των έργων. Η κήρυξη ως απόρρητης του συνόλου της πληροφορίας για ένα έργο είναι μια αμφιλεγόμενη και σπάνια προσέγγιση».
Με αυτό φαίνεται να συμφωνεί και η Κομισιόν, η οποία απαντώντας στους δημοσιογράφους αναφέρει πως «ο χαρακτηρισμός μιας διαδικασίας ανάθεσης ως εμπιστευτικής για λόγους εθνικής ασφάλειας εξαρτάται ρητά από τις διατάξεις της ελληνικής εθνικής νομοθεσίας και θα πρέπει να είναι σύμφωνος με την Οδηγία 2014/24/ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις. Αυτή η ταξινόμηση δεν συνεπάγεται την ταξινόμηση των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του έργου».
Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι οι λεπτομέρειες μίας προμήθειας/έργου πρέπει να κρατηθούν κρυφές δεν σημαίνει ότι και οι δαπάνες που απορρέουν από αυτό (ποιος πήρε τι και για ποιο πράγμα) πρέπει να καλύπτονται από το ίδιο πέπλο μυστικότητας.
Για παράδειγμα, στο έργο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη που ξεκίνησε το 2016 και κατακυρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2020 για την «επέκταση του αυτοματοποιημένου συστήματος επιτήρησης, στο παραποτάμιο τμήμα των Ελληνοτουρκικών συνόρων, στην περιοχή του Έβρου και διασύνδεση των Περιφερειακών Κέντρων Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Συνόρων και Μετανάστευσης», μπορεί κανείς να βρει στη Διαύγεια και την κατακύρωση των αποτελεσμάτων του διαγωνισμού (άρα και το ποιες εταιρείες πήραν τελικά το έργο, όπως και ποιες υπέβαλαν οικονομική προσφορά αλλά απορρίφθηκαν) και τις πληρωμές των δύο αναδόχων.
Μια άλλη ειδική μεταχείριση των απόρρητων δαπανών είναι ότι επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση να παρατείνεται η προθεσμία απόδοσης λογαριασμού για τα σχετικά χρηματικά ένταλμα προπληρωμής μέχρι ένα έτος. Κανονικά, η προθεσμία απόδοσης λογαριασμού δε μπορεί να ορισθεί πέραν του ενός μήνα από τη λήξη του οικονομικού έτους κατά το οποίο εκδόθηκε το χρηματικό ένταλμα προπληρωμής. Με άλλα λόγια, απόρρητες δαπάνες που πληρώνονται σήμερα μπορούν να λογίζονται την επόμενη χρονιά.
Οι νέες απόρρητες δαπάνες
Επί των ημερών της Νέας Δημοκρατίας παρατηρείται η πρακτική της ενσωμάτωσης απόρρητων εξόδων σε υπουργεία και φορείς που μέχρι πρότινος δεν διαχειρίζονταν τέτοια κονδύλια. Τον Μάιο του 2020, σε νόμο του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου υπάρχει πρόβλεψη για την εγγραφή ειδικής πίστωσης απορρήτων εθνικών αναγκών. Η διάθεση οποιουδήποτε ποσού από την πίστωση αυτή διενεργείται με απόφαση του υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου και μετά από γνώμη της τριμελούς Επιτροπής Ειδικών Δαπανών.
Ειδική πίστωση απορρήτων εθνικών αναγκών είχε εγγραφεί τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς και στον προϋπολογισμό της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, επί ηγεσίας Νίκου Χαρδαλιά (αναβαθμίστηκε σε υπουργείο). Όπως έγραφε τότε η δημοσιογραφική ομάδα MIIR σε ρεπορτάζ της, «απορίας άξιο είναι ποια ακριβώς “εθνικά συμφέροντα” διασφαλίζονται από την απόκρυψη των κονδυλίων που διατίθενται στην αντιμετώπιση πυρκαγιών, σεισμών, πλημμυρών και προσφάτως στην αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης». Και το υπουργείο Ναυτιλίας, μέχρι και το 2018 δεν έχει καθόλου απόρρητες δαπάνες, ενώ το 2019 εμφανίζει απολογιστικά δαπάνες 743,597 ευρώ.
Στα απόρρητα έξοδα που διαχειρίζονται τα υπουργεία, η διατύπωση του ορισμού είναι πιο ευρεία από αυτή του Ποινικού Κώδικα για τα κρατικά απόρρητα. Για παράδειγμα η σχετική διάταξη για το υπουργείο Μετανάστευσης αναφέρει ότι: «Ως τέτοιες εθνικές ανάγκες και δαπάνες, οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν γνωστές χωρίς ζημία των συμφερόντων της Χώρας, θεωρούνται αυτές που εμπίπτουν, άμεσα ή έμμεσα, στην εκπλήρωση της αποστολής του ως άνω Υπουργείου, όπως αυτή κάθε φορά εξειδικεύεται από τα αρμόδια προς τούτο όργανα, η διασφάλιση της εκπλήρωσης των οποίων συνιστά προστασία των εθνικών συμφερόντων στον τομέα αυτό, εντός ή εκτός Ελλάδος».
Η εκάστοτε υπουργική απόφαση για τη διάθεση των απόρρητων πιστώσεων δεν δημοσιεύεται στο Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης, ούτε αναρτάται σε οποιοδήποτε πληροφοριακό σύστημα ή πλατφόρμα, ενώ οι πληρωμές με απόρρητα κονδύλια απαλλάσσονται από κάθε κράτηση, τέλος ή εισφορά υπέρ του Δημοσίου, Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου ή τρίτων. Στο μεταξύ όλα τα παραστατικά έγγραφα της δαπάνης και κάθε άλλο στοιχείο που αναφέρεται στην αναγνώριση και εκτέλεση της δαπάνης καταστρέφονται, το αργότερο έξι μήνες μετά την έκδοση της σχετικής υπουργικής απόφασης.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση προμηθευτή του στρατού (ΓΕΣ), που δέχθηκε επίσκεψη κλιμακίου ελέγχου για καταλογισμό καθώς το κλιμάκιο δεν δεχόταν τον τρόπο απεικόνισης των εσόδων του, με αποτέλεσμα να παρέμβει το ΓΕΣ για να σταματήσει ο έλεγχος, που με βάση τη νομοθεσία δεν θα έπρεπε να έχει γίνει.
Ο δημοσιογράφος Πάσχος Μανδραβέλης, σχολιάζοντας την ένταξη απόρρητων κονδυλίων στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου έγραφε σε άρθρο του στην Καθημερινή τον Μάιο του 2020: «Με το άρθρο 55 – το οποίο μάλιστα δεν μπήκε καν στη διαβούλευση αλλά προστέθηκε την τελευταία στιγμή – “εγγράφεται ειδική πίστωση απορρήτων εθνικών αναγκών”! Στο υπουργείο Μετανάστευσης! Όλοι γνωρίζουμε τη σπατάλη και κακοδιαχείριση των μυστικών κονδυλίων των υπουργείων, χρημάτων που κατέληγαν σε επιτήδειους δημοσιογράφους και σκοτεινούς εκδότες. Κατά καιρούς έγινε συζήτηση για κατάργησή τους ή έστω έλεγχό τους από ειδική επιτροπή της Βουλής. Τώρα επεκτείνονται, και θα διατίθενται με μια μόνο υπογραφή υπουργού και τα παραστατικά θα… καταστρέφονται!»
Τα απόρρητα του Κράτους
Τo inside story μελέτησε τους απολογισμούς εσόδων-εξόδων της κεντρικής διοίκησης (περιλαμβάνει υπουργεία, Προεδρία της Δημοκρατίας, Βουλή και Προεδρία της Κυβέρνησης), την τελευταία διαθέσιμης πενταετία, δηλαδή το 2017-2021, όπως συντάχθηκαν από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους και κυρώθηκαν από τη Βουλή και διαπίστωσε τα εξής:
- Για το 2021 το ύψος των απόρρητων εξόδων είχε προϋπολογιστεί στα 54,2 εκατ. ευρώ και τελικά δαπανήθηκε σχεδόν το διπλάσιο ποσό, δηλαδή 97,5 εκατ. ευρώ. Πρόκειται για απόκλιση της τάξης του 80%. Τα 97,5 εκατ. ευρώ είναι περίπου όσα δαπάνησαν για την ηλεκτρική ενέργεια όλου του έτους και τα 18 υπουργεία της χώρας μαζί με την Προεδρία της Δημοκρατίας, τη Βουλή και την Προεδρία της Κυβέρνησης.
- Το 2021 είναι η δεύτερη χρονιά που τα απόρρητα έξοδα πλησίασαν κοντά στα 100 εκατ. ευρώ. Το 2020 ξοδεύθηκαν 97,8 εκατ. ευρώ από τα 52,1 εκατ. ευρώ που είχαν προϋπολογιστεί. Από το 2017 έως και το 2021 τα απόρρητα έξοδα ξεπέρασαν αθροιστικά τα 400 εκατ. ευρώ.
- Η μεγαλύτερη απόκλιση μεταξύ του ποσού που προϋπολογίστηκε από το υπουργείο Οικονομικών και αυτού που τελικά δαπανήθηκε σημειώθηκε το 2019 (χρονιά μοιρασμένη μεταξύ διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και ΝΔ). Αντί για 32,3 εκατ. ευρώ, τελικά ξοδεύθηκαν 80,7 εκατ. ευρώ, δηλαδή υπερδιπλάσια χρήματα (απόκλιση 150%).
- Η μεγαλύτερη ετήσια διαφορά εντοπίζεται μεταξύ των ετών 2019 και 2020. Κατά το διάστημα αυτό τα απόρρητα έξοδα που δαπανήθηκαν αυξήθηκαν κατά 21% – από 80,7 εκατ. ευρώ το 2019 σε 97,8 εκατ. ευρώ το 2020. Υπενθυμίζεται ότι το 2020 ήταν η χρονιά της κρίσης στον Έβρο με τις μεταναστευτικές ροές από την Τουρκία.
- Το 2021 απόρρητα κονδύλια διαχειρίζονταν τα υπουργεία (αλφαβητικά): Άμυνας, Εξωτερικών, Εσωτερικών, Μετανάστευσης, Ναυτιλίας και Προστασίας του Πολίτη. Από το σύνολο των 97,5 εκατ. ευρώ σε επίπεδο Κεντρικής Διοίκησης, τα περισσότερα, δηλαδή τα 40,2 εκατ. ευρώ, δαπανήθηκαν από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη (πάνω από τα μισά από την Γενική Γραμματεία Δημόσιας Τάξης όπου υπάγεται και η Ελληνική Αστυνομία – μέχρι και το 2018 η ΕΛΑΣ υπαγόταν στους κωδικούς του υπουργείου Εσωτερικών), σχεδόν 40 εκατ. ήταν οι απόρρητες δαπάνες του υπουργείου Άμυνας (η ΕΥΠ υπάγεται λογιστικά σε αυτό) και ακολουθεί το υπουργείο Εξωτερικών με σχεδόν 15,5 εκατ. ευρώ.
- Από το 2020 (προηγουμένως δεν υπήρχαν αυτοί οι κωδικοί) πλην του υπουργείου Μετανάστευσης και πιο συγκεκριμένα της Γενικής Γραμματείας Μεταναστευτικής Πολιτικής, Υποδοχής και Ασύλου, απόρρητες δαπάνες για τις μεταναστευτικές ροές διαχειρίζονται τα υπουργείο Εθνικής Άμυνας, το Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και το Προστασίας του Πολίτη. Τα απόρρητα (δαπανηθέντα σύμφωνα με τον απολογισμό του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους) έξοδα για θέματα μετανάστευσης το 2020 ανήλθαν αθροιστικά στα 19 εκατ. ευρώ (τα 15 εκατ. πήγαν εκτάκτως στο Άμυνας, δηλαδή δεν είχαν προϋπολογιστεί καν) και το 2021 μειώθηκαν ελαφρώς στα περίπου 13 εκατ. ευρώ.
- Για δημόσια τάξη και ασφάλεια (περιλαμβάνονται τα απόρρητα έξοδα της ΕΥΠ, της Γ.Γ. Δημόσιας Τάξης και του Λιμενικού/Ακτοφυλακής) το 2021 δαπανήθηκαν 54,3 εκατ. ευρώ, ποσό ρεκόρ κατά το εξεταζόμενο διάστημα 2017-2021. Το 2020 ήταν 50,1 εκατ. ευρώ και το 2019 45,1 εκατ. ευρώ.
Οι απόρρητες δαπάνες της ΕΥΠ
Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών όλες τις χρονιές που μελετήσαμε σημειώνει αποκλίσεις τουλάχιστον 60% ανάμεσα στα απόρρητα έξοδα που προϋπολογίζονται κάθε έτος και αυτά που εν τέλει δαπανώνται. Όμως το 2021 η διαφορά ξεπέρασε κάθε προηγούμενο, αγγίζοντας το 480%. Τα απόρρητα έξοδα που είχαν προϋπολογιστεί για εκείνη τη χρονιά ήταν 4,7 εκατ. ευρώ και τελικά δαπανήθηκαν 27,5 εκατ. ευρώ, δηλαδή 22,7 εκατ. ευρώ περισσότερα. Το 2020 η απόκλιση ήταν σχεδόν 206% – αντί για τα 4,7 εκατ. ευρώ του προϋπολογισμού, ο απολογισμός του ΓΛΚ έγραψε 14,4 εκατ. ευρώ. Αμέσως προηγούμενη μεγαλύτερη ποσοστιαία απόκλιση (76%) ήταν το 2018. Η υπάλληλος της υπηρεσίας που διαχειρίζεται τις δαπάνες αυτές παραμένει επί δεκαετίες το ίδιο πρόσωπο.
Σωρευτικά, από το 2017 έως και το 2021, τα απόρρητα έξοδα της ΕΥΠ έχουν ανέλθει στα 71,7 εκατ. ευρώ με περισσότερα από τα μισά (42 εκατ. ευρώ) να έχουν δαπανηθεί τη διετία 2020-2021.
Τα απόρρητα και οι «πηγές» της ΕΥΠ
Παλαιότερα τα απόρρητα κονδύλια διετίθεντο από την ΕΥΠ κυρίως για την πληρωμή «πηγών», τόσο στο εξωτερικό, όσο και κυρίως στο εσωτερικό της χώρας. Σε πολλές περιπτώσεις οι «πηγές» ήταν αμφιλεγόμενες έως και ανύπαρκτες, αφού κάποιοι χειριστές απλά έβαζαν τα χρήματα στην τσέπη τους. Πάντως τα ποσά ήταν αρκετά μικρότερα από εκείνα που διέθεταν και διαθέτουν ξένες υπηρεσίες για τη συλλογή πληροφοριών.
Όσον αφορά τις πληρωμές στο εξωτερικό, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ η διοίκηση της ΕΥΠ περιόρισε τους σταθμάρχες της σε τρεις χώρες (Βρυξέλλες, Σκόπια, Αμάν που στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Κάιρο), ενώ ο νέος διοικητής της ΕΥΠ Θεμιστοκλής Δεμίρης «άνοιξε» και πάλι θέσεις διαπιστευμένων στην Άγκυρα, τα Τίρανα και το Βελιγράδι μετά από πάρα πολλά χρόνια.
Ο λογαριασμός που δεν βγαίνει
Το inside story είναι σε θέση να γνωρίζει ότι μεταξύ 2020 και 2021 τα –μη προϋπολογισθέντα– απόρρητα κονδύλια της ΕΥΠ, που έφτασαν τα 32,485 εκατ. ευρώ, χρησιμοποιήθηκαν για να καλυφθεί μία τουλάχιστον προμήθεια που αφορούσε την παραγωγή λογισμικού για την άμυνα της χώρας, σε έναν τομέα που η Τουρκία μέχρι πρότινος διατηρούσε υπεροπλία, όπως είπαν στο inside story δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους πηγές που διαχειρίσθηκαν την προμήθεια αυτή. Το κόστος ήταν 16 εκατ. ευρώ. Το ποσό δεν αρκεί για να δικαιολογήσει την απόκλιση ανάμεσα στις προϋπολογισθείσες και τις εκτελεσμένες τελικά απόρρητες δαπάνες της ΕΥΠ για τη διετία 20-21, καθώς μένουν άλλα 16,485 εκατ. ευρώ (32,485 μείον 16) που δεν γνωρίζουμε ποιες ανάγκες κάλυψαν.
Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι κατά την ίδια επίμαχη διετία άρχισε η παράνομη χρήση του κατασκοπευτικού λογισμικού Predator. Σύμφωνα με πληροφορίες του inside story, μέρος του υψηλού κόστους του spyware Predator που χρησιμοποιήθηκε για την παράνομη παρακολούθηση πολιτικών, δημοσιογράφων, επιχειρηματιών και αξιωματούχων, καλύφθηκε από το απόρρητα κονδύλια της κυβέρνησης.
Όπως είχαμε γράψει σε προηγούμενο ρεπορτάζ με τίτλο «Ελληνικό δημόσιο και Intellexa: κι όμως γνωρίζονται» η αγορά του συγκεκριμένου κατασκοπευτικού λογισμικού κόστισε στην ελληνική πλευρά 7 εκατ. ευρώ και από εκεί και πέρα το κόστος για δέκα στόχους τον μήνα, που εναλλάσσονται, είναι στα 150.000 ευρώ.
Το σύστημα, σύμφωνα με πληροφορίες του inside story, εγκαταστάθηκε σε χώρο της ΕΥΠ στην Αγία Παρασκευή. Τα πρώτα δύο domain-παγίδα (από σύνολο που ξεπερνά πλέον τα 50) τα οποία δημιουργήθηκαν με σκοπό να παραχθούν links για να μολύνουν τα κινητά τηλέφωνα των ατόμων που είχαν μπει στο στόχαστρο, αγοράστηκαν τον Ιούλιο του 2020, τέσσερις μήνες μετά την εγκατάσταση της Intellexa στην Ελλάδα, της εταιρείας που εμπορεύεται το Predator.
Το 2020 είναι και η χρονιά που αρκετά υψηλόβαθμα στελέχη ισραηλινής καταγωγής του συγκεκριμένου ομίλου εταιρειών βρίσκονταν τακτικά στην Αθήνα και είχαν συναντήσεις με στελέχη της ελληνικής κυβέρνησης.
Πηγή πληροφοριών: insidestory.gr
