ΠΕΣΑΧ=ΠΑΣΧΑ: ΕΝΑΣ ΠΛΗΡΗΣ ΕΞΕΒΡΑΪΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

«Το Πεσάχ είναι μία από τις αρχαιότερες και μεγαλύτερες γιορτές του Εβραϊσμού. Συμπίπτει με την Άνοιξη, γι΄ αυτό λέγεται και Γιορτή της Άνοιξης. Είναι η πρώτη από τις “τρεις γιορτές του προσκυνήματος”. Οι άλλες δύο είναι το Σαβουώτ (Πεντηκοστή) και το Σουκώτ (Σκηνοπηγία).

Αυτές τις μέρες οι Εβραίοι από όλα τα μέρη πήγαιναν στην Ιερουσαλήμ, για να προσκυνήσουν στο ναό και να φέρουν τα πρώτα προϊόντα της σοδειάς τους. Η ιστορική σημασία της γιορτής είναι η σωτηρία και η έξοδος των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, αλλά συγχρόνως και η αναγέννηση του Εβραϊκού Έθνους. Έχει ακόμη αγροτικό χαρακτήρα, επειδή αναφέρεται στο θερισμό του κριθαριού.» («Εβραϊκές Γιορτές και Παραδόσεις», εκδ. Ισραηλίτικη κοινότητα Βόλου 1993.)

«Πεσάχ σημαίνει “περνώ από πάνω”, “προσπερνώ” και αναφέρεται στο πέρασμα τού αγγέλου, που θανάτωσε τα πρωτότοκα παιδιά των Αιγυπτίων προσπερνώντας τα σπίτια των Εβραίων. Σημαίνει επίσης το “πέρασμα από τη σκλαβιά στην ελευθερία”.»

Το εβραϊκό Πεσάχ γιορτάζεται την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία, ενώ το ορθόδοξο την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία κι αυτό, για να γιορτάζεται χρονικά πάντα μετά το εβραϊκό, καθ΄ ότι ο Μυστικός Δείπνος ήταν το παραδοσιακό εβραϊκό πασχαλινό τραπέζι, που γιόρτασε ο Ιησούς με τους μαθητές του· η σταύρωση έγινε μετά το Πεσάχ.

Η Ορθοδοξία έχει τις ρίζες της αμιγώς στον Ιουδαϊσμό. Το Πεσάχ είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση.

Οι ορθόδοξοι υποστηρίζουν, ότι έχει αλλάξει η σημασία της γιορτής και για τους χριστιανούς δεν γιορτάζεται η Έξοδος των Εβραίων από την Αίγυπτο, αλλά η ανάσταση τού Ιησού. Αυτό όμως δεν δικαιολογεί την υιοθέτηση του εβραϊκού ονόματος (Πεσάχ-Πάσχα). Πέραν αυτού η γιορτή θα έπρεπε να γιορτάζεται κάποια σταθερή ημέρα, όποτε πιστεύουν ότι αναστήθηκε ο Ιησούς. Η ονομασία τής γιορτής και η σύνδεσή της με την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία δεικνύει την εβραϊκή προέλευση και σημασία της.

Πρώτα πλένουν καλά τα χέρια τους, απαγγέλλουν προσευχές, πίνουν από ένα ποτήρι κρασί, που κάνει το γύρο του τραπεζίου κι ύστερα ο πατέρας ευλογεί, τεμαχίζει και μοιράζει τον άρτο. Πάντα στο εβραϊκό πασχαλινό τραπέζι υπάρχουν τα σύμβολα της ιστορίας του εβραϊκού Πάσχα: ένα από αυτά είναι το αυγό. Ένα καλά βρασμένο ολόκληρο αυγό συμβολίζει το ναό της Ιερουσαλήμ, όπου γίνονταν οι θυσίες. Το βασικότερο όμως στοιχείο του εβραϊκού Πάσχα είναι το αρνί.

Εβραϊκά έθιμα, συμβολισμοί και προσευχές

Εκτός από τα παραπάνω το σύνολο των πασχαλινών εθίμων προέρχονται από τον εβραϊκό εορτασμό του Πεσάχ κι ουδεμία σχέση έχουν με την ελληνική παράδοση:

• Το αρνί, που «συμβολίζει το αρνί που έσφαξαν οι Εβραίοι και με το αίμα του έβαψαν τις πόρτες τους, για να προσπεράσει ο Άγγελος του θανάτου», αποτελεί βασικό στοιχείο του εβραϊκού πασχαλινού τραπεζιού.

• «Τα πικρά χόρτα, μαρούλια (μαρόρ) και σέλινα συμβολίζουν τα πικρά χρόνια της σκλαβιάς στην Αίγυπτο.» Παραδοσιακό ορθόδοξο φαγητό για το βράδυ του Μ. Σαββάτου είναι η μαγειρίτσα, που περιέχει εντόσθια αρνιού και χόρτα.

• Το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα της γιορτής συμβολίζει το αίμα του αρνιού.

• Τα βρασμένα αυγά «συμβολίζουν την τελετή της θυσίας στον Ιερό Ναό της Ιερουσαλήμ».

• Το ξίδι «συμβολίζει τα δάκρυα των Εβραίων, που έχυσαν, όταν ήταν σκλάβοι στην Αίγυπτο». («Εβραϊκές Γιορτές και Παραδόσεις», εκδ. Ισραηλίτικη κοινότητα Βόλου 1993.) Για τους ορθόδοξους το ξίδι είναι επίσης πολύ σημαντικό, γι΄ αυτό τη Μ. Πέμπτη τρώνε φακές, που απαιτούν κατανάλωση ξιδιού.

Μια εβραϊκή προσευχή για το Πεσάχ λέει: «Σαβρί μάραναν Μπαρούχ ατά Αντονάϊ ελοένου μέλεχ αολάμ, μπορέ περί αγκέφεν. Μπαρούχ ατά Αντονάϊ ελοένου μέλεχ αολάμ, ασέρ μπαχάρ μπα-νου μικόλ αμ βερομεμάνου, μικόλ λασόν βεκιντεσάνου μπεμιτσβοτάβ βατι-τεν λανού αντονάϊ ελοένου μπεααβά, μοαντίμ λεσιμχά, χαγκίμ ουζμανίμ λεσασόν, ετ γιομ χαγκ αματσότ αζέ, ζμαν χερουτένου μπεααβά μικρά κάδες, ζέχερ λιτσιάτ μιτσράγιμ. Κι μπάνου μπαχάρτα βεοτάνου κιντάστα μικόλ ααμίμ, ουμοαδέ κοσδέχα, μπεσιμχά ουβεσασόν ηνχαλτάνου. Μπαρούχ ατά Αντονάϊ μεκαδές γισραέλ βεαζεμανίμ.»

Στα Ελληνικά: «Ευλογητός ο αιώνιος θεός μας (ΓΙΑΧΒΕ), βασιλιάς του σύμπαντος, ο οποίος δημιούργησε τον καρπό του αμπελιού. Ευλογητός ο αιώνιος θεός μας, βασιλιάς τού σύμπαντος, ο οποίος μας εξέλεξε ανάμεσα σε όλα τα έθνη, ο οποίος μας ανύψωσε πιο πάνω από όλα τα έθνη και μας καθαγίασε με τις εντολές Του. Σε μας έδωσες, αιώνιε θεέ μας, με αγάπη, εποχές για χαρά, γιορτές και τελετές για ευχαρίστηση, την γιορτή αυτή των αζύμων, εποχή της σωτηρίας μας, ιερή πρόσκληση σε ανάμνηση της Εξόδου από την Αίγυπτο. Γιατί Εσύ μας εξέλεξες και μας καθαγίασες ανάμεσα σε όλα τα έθνη και μας επέτρεψες να χαρούμε τις γιορτές Σου με ευτυχία και χαρά. Να είσαι ευλογητός, αιώνιε, που καθαγίασες τον Ισραήλ και τις εποχές.»

Τα ίδια ακριβώς ψάλλονται στους χριστιανικούς ναούς της Ελλάδας όχι μόνον την περίοδο του Πεσάχ αλλά όλο το χρόνο. Για παράδειγμα:

• «Ο ηγαπημένος Ισραήλ» (στο μεγάλο εσπερινό της Κυριακής των Βαΐων).

• «Ποιμήν ημών Χριστός ο Βασιλεύς Ισραήλ. Υπόδεξαι, Ιουδαία, τον Βασιλέα» (στο απόδειπνο της Κυριακής των Βαΐων).

• «Επί τον Ισραήλ του Θεού» (προς Γαλάτας, στ 14-18, Μ. Παρασκευή).

Η παραπάνω προσευχή παρατέθηκε και στα Εβραϊκά, για να επισημάνει το όνομα του θεού, που χρησιμοποιούν οι Εβραίοι: «Αντονάι», το οποίο σημαίνει «ο Κύριος». Στους Εβραίους απαγορεύεται να γράφουν ή να προφέρουν το όνομα του θεού. Αντί αυτού χρησιμοποιούν το Αντονάι.

Στον εξορκισμό του Μεγάλου Βασιλείου προς τους πάσχοντες υπό δαιμόνων, που περιέχεται στο λειτουργικό βιβλίο «Ευχολόγιο το Μέγα», διαβάζουμε: «Ορκίζω σε, πνεύμα ακάθαρτον, κατά του Θεού Σαβαώθ, και πάσης στρατιάς Αγγέλων Θεού, Αδωνάι, Ελωί, Θεού παντοκράτορος, έξελθε και απαναχώρησον από του δούλου του Θεού…»

Εκτός από το Σαβαώθ και το Ελωί, που είναι επίσης εβραϊκές λέξεις, ο Αθλιος Βασίλειος αποκαλεί το θεό με τη λέξη, που μόνο ένας Εβραίος θα γνώριζε και θα χρησιμοποιούσε: Αδωνάι.

Πλείστες εβραϊκές λέξεις υπάρχουν στα λειτουργικά κείμενα, όπως αλληλούια, σαβαώθ, μεσσίας, αδωνάι, αμήν κ.λπ., τις οποίες οι ιερείς ψάλλουν με την ίδια παλαιά εβραϊκή λειτουργική μουσική, που έχει μετονομασθή σε βυζαντινή. (Βλ. Βυζαντινή μουσική: Η αυθεντική συνέχεια της Εβραϊκής).