Ποιος καθορίζει τις τιμές για τα αγαθά;

Τιμές: Ο συνηθισμένος τρόπος παρουσίασης των οικονομολόγων είναι ως εάν έχουν ενσωματωμένη μία κλίμακα αξιών στο μυαλό τους. Υποτίθεται ότι αυτή η κλίμακα παραμένει αμετάβλητη και καθοδηγεί τις αποφάσεις τους σχετικά με την επιλογή αγαθών. Εάν αυτό ίσχυε, θα είχε νόημα να επιχειρήσουμε την εξαγωγή αυτής της κλίμακας είτε μέσω ερωτηματολογίων είτε μέσω διαφόρων ψυχολογικών τεστ. Με την εξαγωγή αυτής της κλίμακας αξιών, οι κοινωνικοί επιστήμονες θα μπορούσαν, υποθετικά, να προσδιορίσουν τον τρόπο κατανομής των σπάνιων πόρων με τον πιο αποδοτικό τρόπο.

Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Μάρεϊ Ρόθμπαρντ, η έννοια της αξίας δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αντικείμενα προς αξιολόγηση. Η αξία προκύπτει μόλις το μυαλό ενός ατόμου αλληλεπιδράσει με μία συγκεκριμένη οντότητα. Κατά τη διαδικασία αξιολόγησης, καθορίζεται για ποιον σκοπό μπορεί να είναι χρήσιμη η συγκεκριμένη οντότητα. Ο Καρλ Μένγκερ σημειώνει σχετικά:

«Η αξία δεν αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό των αγαθών, δεν είναι ιδιότητα που έχουν από μόνα τους, ούτε αυτόνομο στοιχείο που υπάρχει ανεξάρτητα. Είναι μία κρίση που κάνουν τα άτομα σχετικά με τη σημασία των αγαθών που έχουν στη διάθεσή τους για τη διατήρηση της ζωής τους και της ευημερίας τους. Συνεπώς, η αξία των προιοντων  δεν υπάρχει έξω από τη συνείδηση των ανθρώπων.»

Η αντίληψη ότι η κλίμακα αξιών είναι ενσωματωμένη στο μυαλό των ανθρώπων παρέχει τη βάση για την απλοϊκή προσέγγιση της καμπύλης προσφοράς-ζήτησης. Έτσι, σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη, σε μία δεδομένη τιμή, θα υπάρχει συγκεκριμένη ποσότητα αγαθών που προσφέρεται και ζητείται.

Ακολουθώντας τον νόμο της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας και μία σταθερή κλίμακα αξιών, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι καθώς η τιμή ενός αγαθού μειώνεται, η ζητούμενη ποσότητά του αυξάνεται, ενώ η προσφερόμενη ποσότητα μειώνεται. Το σημείο στο οποίο τέμνονται οι καμπύλες προσφοράς και ζήτησης καθορίζει την «τιμή ισορροπίας», όπου η ποσότητα που προσφέρεται ισούται με την ποσότητα που ζητείται.

Στο πλαίσιο της προσέγγισης των καμπυλών προσφοράς-ζήτησης, δεν υπάρχουν επιχειρηματίες. Αντίθετα, οι μεταβολές στις καμπύλες έρχονται ως απάντηση σε διάφορους παράγοντες, ενώ η τιμή θεωρείται δεδομένη. Αυτό, ωστόσο, εγείρει το ερώτημα: Ποιος καθορίζει την τιμή; Από πού προέρχεται;

Ο Λούντβιχ φον Μίζες υποστηρίζει ότι οι τιμές των αγαθών δεν είναι δεδομένες. Οι τιμές καθορίζονται σε μία συγκεκριμένη συναλλαγή, σε έναν συγκεκριμένο τόπο και χρόνο από τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτήν. Όπως αναφέρει ο ίδιος:

«Η τιμή της αγοράς είναι ένα πραγματικό ιστορικό φαινόμενο, η ποσοτική αναλογία κατά την οποία σε έναν συγκεκριμένο τόπο και χρόνο δύο άτομα ανταλλάσσουν συγκεκριμένες ποσότητες δύο συγκεκριμένων αγαθών. Η τιμή εξαρτάται από τις συγκεκριμένες συνθήκες της πράξης ανταλλαγής και καθορίζεται από τις υποκειμενικές αξιακές κρίσεις των ατόμων που συμμετέχουν. Δεν προκύπτει από κάποια γενική δομή τιμών ή από τη δομή τιμών μιας συγκεκριμένης κατηγορίας προϊόντων ή υπηρεσιών. Αυτό που αποκαλούμε δομή τιμών είναι μια αφηρημένη έννοια, προερχόμενη από ένα πλήθος συγκεκριμένων τιμών. Η αγορά δεν παράγει τιμές για γη ή αυτοκίνητα γενικά, ούτε μισθούς γενικά, αλλά για συγκεκριμένα κομμάτια γης, για συγκεκριμένα αυτοκίνητα, και για συγκεκριμένα είδη εργασίας.»

Συνήθως, είναι ο προμηθευτής που «θέτει» ή προτείνει την τιμή, καθώς αυτός είναι που προσφέρει τα αγαθά στους αγοραστές. Ο προμηθευτής πρέπει να εκτιμήσει την τιμή που θα ζητήσει πριν παρουσιάσει το αγαθό στους αγοραστές. Για να επιτύχει αυτήν την τιμή, η ζητούμενη τιμή πρέπει να καλύπτει το άμεσο και το έμμεσο κόστος και να αφήνει ένα περιθώριο κέρδους. Ο προμηθευτής καλείται να υπολογίσει εάν θα είναι σε θέση να πουλήσει όλο του το απόθεμα στην τιμή που έχει θέσει.

Παρόλο που το κόστος παραγωγής φαίνεται να αποτελεί τον κύριο παράγοντα για τον καθορισμό της τιμής, τελικά είναι η υποκειμενική αξιολόγηση του αγοραστή που καθορίζει αν θα πραγματοποιηθεί η πώληση στην ζητούμενη τιμή. Κάθε αγοραστής αποφασίζει με βάση τις δικές του ανάγκες αν το προσφερόμενο αγαθό στην καθορισμένη τιμή θα βελτιώσει τη ζωή του και την ευημερία του.

Εάν το κόστος παραγωγής ήταν ο μοναδικός παράγοντας που καθορίζει τις τιμές, τότε πώς θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε τις τιμές αγαθών που δεν παράγονται και δεν έχουν κόστος; Για παράδειγμα, τι συμβαίνει με αγαθά όπως τα ακαλλιέργητα εδάφη; Επίσης, η θεωρία του κόστους παραγωγής δεν μπορεί να εξηγήσει τις υψηλές τιμές για πράγματα όπως διάσημοι πίνακες ζωγραφικής. Ο Ρόθμπαρντ επισημαίνει:

«Παρομοίως, οι άυλες καταναλωτικές υπηρεσίες, όπως οι τιμές της ψυχαγωγίας, των συναυλιών, των γιατρών, των οικιακών υπηρετών κ.λπ., δύσκολα μπορούν να εξηγηθούν με βάση το κόστος που ενσωματώνεται σε κάποιο προϊόν.»

Ας υποθέσουμε τώρα ότι, για οποιονδήποτε λόγο, η προσφορά ενός αγαθού έχει αυξηθεί. Όλα τα υπόλοιπα όντας σταθερά, αν ο προμηθευτής θέλει να πουλήσει όλο το αυξημένο του απόθεμα, θα πρέπει να μειώσει την τιμή. Η χαμηλότερη τιμή θα επιτρέψει σε άτομα που προηγουμένως δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να το αποκτήσουν, να το αγοράσουν. Πριν από την αύξηση της προσφοράς, τα εισοδήματα αυτών των ατόμων κάλυπταν πλήρως την κάλυψη άλλων, πιο σημαντικών αναγκών και υπηρεσιών. Με τη μείωση της τιμής, ο προμηθευτής ουσιαστικά διευρύνει τα μέσα που διαθέτουν αυτά τα άτομα, επιτρέποντάς τους να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο.

Παράλληλα, ο υπολογισμός του προμηθευτή δείχνει ότι το κέρδος ανά μονάδα έχει μειωθεί λόγω της πτώσης της τιμής. Ωστόσο, το συνολικό του κέρδος, λόγω της αύξησης της ποσότητας των πωληθέντων προϊόντων, έχει αυξηθεί. Έτσι, το απόθεμα μέσων του προμηθευτή έχει τώρα διευρυνθεί και μπορεί να επιδιώξει νέους στόχους. Αυτό που βλέπουμε εδώ είναι μία διεύρυνση των μέσων που έχει αυξήσει το βιοτικό επίπεδο τόσο του πωλητή όσο και των αγοραστών.

Τι σημαίνει, λοιπόν, η «τιμή ισορροπίας» που οι επικρατούντες οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι καθορίζεται στο σημείο τομής των καμπυλών προσφοράς και ζήτησης; Η τιμή ισορροπίας καθορίζεται όταν ένας προμηθευτής ορίζει μία τιμή σε επίπεδο που προσελκύει αρκετούς αγοραστές για την ποσότητα του αγαθού που διαθέτει. Συνεπώς, όταν ο πωλητής ανταλλάσσει τα αγαθά του με χρήματα ή άλλα αγαθά, έχει επιτύχει τον στόχο του όσον αφορά τη βελτίωση της ζωής του. Έτσι, έχει φτάσει στην λεγόμενη «ισορροπία». Αντίστοιχα, ο αγοραστής, που χρησιμοποιεί τους πόρους του για να εξασφαλίσει το αγαθό που προσφέρει ο πωλητής, βελτιώνει τη δική του ζωή και, επομένως, και αυτός έχει φτάσει στην ισορροπία του.

Σε αντίθεση με την ευρέως διαδεδομένη άποψη, οι τιμές των αγαθών δεν καθορίζονται από μία ασαφή κλίμακα νοητής αξίας που δεν αλλάζει, αλλά από τα άτομα που επιδιώκουν να πετύχουν τους στόχους τους. Είναι η σημασία των διάφορων σκοπών για κάθε άτομο που καθορίζει την επιλογή των αγαθών από αυτά, κι έτσι καθορίζεται τελικά η τιμή. Η σημασία των σκοπών αυτών διαμορφώνεται με βάση τις υποκειμενικές προτιμήσεις των ατόμων.

Από τα εξωκοινοβουλευτικά κόμματα  μόνο η Ε.ΣΥ. Έχει δηλώσει ότι το 50% του βασικού μισθού η συντάξεων θα επαρκεί για αξιοπρεπή διαβίωση