Το δικαίωμα των κρατουμένων στην ζωή vs της δημόσιας ασφάλειας και τάξης

Χρήστος Τσιμπούκης: Το δικαίωμα των κρατουμένων στην ζωή vs της δημόσιας ασφάλειας και τάξης – Σχέση ανταγωνισμού ή συμπλήρωσης;

Του Χρήστου Τσιμπούκη*

Ήδη λαμβάνει χώρα πλούσιος δημόσιος διάλογος αναφορικά με την ανάγκη αποσυμφόρησης των καταστημάτων κράτησης, λόγω του κινδύνου που διατρέχουν ατομικά και ως σύνολο, οι έγκλειστοι σε αυτά, από τις επιπτώσεις της πανδημίας του covid-19, με θεωρητικές τοποθετήσεις, ζυμώσεις και συγκεκριμένες προτάσεις προς την υιοθέτηση του μέτρου αυτού, το οποίο ήδη εξετάζει η κυβέρνηση αλλά κι ως προς την αντίθετη κατεύθυνση, βρίσκοντας έρεισμα οι θιασώτες της άποψης αυτής στην πιθανή διακινδύνευση της δημοσίας τάξης κι ασφαλείας από την αποφυλάκιση κρατουμένων.

Η τελευταία αυτή προβληματική κατά την οποία προκρίνεται η δημόσια ασφάλεια, η οποία πιθανολογείται ότι δύναται να διασαλευθεί σε μέλλοντα χρόνιο από τους αποφυλακισθέντες, έναντι της προστασίας του δικαιώματος στην ζωή των ιδίων, ενέχει σαφώς παρωχημένες αξιολογήσεις για την έννοια του κατηγορουμένου, που δεν δύνανται να υιοθετηθούν σε σύγχρονα, δυναμικά εξελισσόμενα και δημοκρατικά ποινικά συστήματα, όπως grosso modo το ελληνικό.

Ενδεικτικώς αναφέρεται ότι ήδη στις διατάξεις του αρ. 13 νέου ΠΚ έχουν καταργηθεί συγγενείς του «εκ γενετής εγκληματία» όροι όπως η «κατά συνήθεια τέλεση εγκλήματος» και ο «ιδιαίτερα επικίνδυνος δράστης».

Ο σύγχρονος εθνικός νομοθέτης απέκδυσε την εγκληματική πράξη από αξιολογικές κρίσεις αναγόμενες στο χώρο του μεταφυσικού, σχετικές δηλαδή με την διάγνωση σταθερής ροπής του κατηγορουμένου στη τέλεση εγκλημάτων, η οποία θα έπρεπε να οδηγεί λογικώς σε μείωση της ποινικής κύρωσης κι όχι σε επαύξηση αυτής ή της προγνωστικής κρίσης του τρόπου συμπεριφοράς αυτού στο μέλλον αντιστοίχως (βλ. Αιτιολογική έκθεση Ν.4619/2019), ακριβώς επειδή δεν συνάδει με την σύγχρονη ποινική θεωρία η ηθικό-ιδεολογική αξιολόγηση κάθε κατηγορούμενου.

Με τις ΠΝΝ που έχουν εκδοθεί επί τω τέλει διασφάλισης της δημόσιας υγείας των πολιτών περιστέλλονται θεμελιώδη δικαιώματα συνταγματικώς κατοχυρωμένα και σχετικές ελευθερίες.

Είναι σαφές ότι με την έκδοση των σχετικών ΠΝΝ έχει  συρρικνωθεί ο γενικός χαρακτήρας κάποιων δικαιωμάτων, προφανώς εκτάκτως και προσωρινώς, για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Σε αυτή την κατεύθυνση έχει περιοριστεί λ.χ. το δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (αρ. 5 παρ. 1 Συντ) ακριβώς λόγω της απαγόρευσης κυκλοφορίας, ανάπτυξης κοινωνικών επαφών, συναναστροφών κλπ, όπως κι εν μέρει η θρησκευτική ελευθερία με την προσωρινή φυσικά απαγόρευση τέλεσης λειτουργιών κλπ (άρ. 13 παρ. 2-3), επίσης το δικαίωμα στην παιδεία με την αναστολή λειτουργίας των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (αρ. 16) και ιδίως της ελεύθερης οικονομικής ανάπτυξης (άρ. 5 παρ. 1, αρ. 17, 22, 25 παρ. 1, 2 και 4, άρ. 78, 107 «οικονομικού Συντάγματος»).

Αυτοί οι περιορισμοί στην ενάσκηση και απόλαυση των προαναφερθέντων θεμελιωδών δικαιωμάτων ερείδονται στην προάσπιση της δημόσιας υγείας και συγκεκριμένα της ζωής, όπως αυτή προστατεύεται κυρίαρχα στις διατάξεις του άρ. 5 παρ 2 Συντ.

Στην διελκυστίνδα αυτή μεταξύ δικαιώματος στην ζωή και προάσπισης αυτής από το κράτος, και των λοιπών δικαιωμάτων ο έκτακτος εθνικός νομοθέτης (Κυβέρνηση και ΠτΔ) επέλεξαν ορθώς την προστασία του δικαιώματος στη ζωή.

Ατυχώς όμως μερίδα της κοινής γνώμης απασχολεί αρνητικώς η περίπτωση αποφυλάκισης κρατουμένων χάριν διασφάλισης της ζωής τους, λόγω της επισφάλειας που θα προκληθεί ενδεχόμενα από τους κρατουμένους στην δημόσια ασφάλεια και τάξη.

Πρώτο ερώτημα που ανακύπτει εν προκειμένω είναι πέραν της συνηθισμένης αντιπαράθεσης επί στατιστικών δεδομένων υποτροπής, αν υφίσταται άλλο πραγματικό κι αξιοποιήσιμο στοιχείο που θα επαλήθευε τον φόβο αυτό; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί να είναι παρά αρνητική καθόσον η διαφορετική εκτίμηση θα προϋπέθετε αξιολογικές κρίσεις, ψυχολογικές προσεγγίσεις μη συνάδουσες με την σύγχρονη ποινική θεωρία όπως αυτή ακολουθείται και στην εθνική έννομη τάξη.

Η πρόβλεψη για πιθανή επανάληψη εγκληματικής πράξης από κρατούμενο κι η εξαιτίας αυτής της πιθανότητας, απορρέουσα απαγόρευση απόλυσής του, ουδέν νομικό έρεισμα βρίσκει.

Ακολούθως το δεύτερο ερώτημα που ανακύπτει είναι αν το ζήτημα της θωράκισης της δημόσιας υγείας και της προστασίας του δικαιώματος της ζωής που αποτελεί και κρατική-προνοιακή υποχρέωση, δια της απολύσεως υφ’ όρων κρατουμένων, παραβλέπεται για αυτή την κοινωνική ομάδα, ενόψει της προστασίας από πιθανό κίνδυνο, σε μέλλοντα χρόνο και χωρίς καμιά νομική τεκμηρίωση, της δημόσιας ασφάλειας.

Μήπως διάσταση της δημόσιας ασφάλειας δεν είναι και η διασφάλιση της δημόσιας υγείας άρα και του δικαιώματος της ζωής όλων των φορέων του δικαιώματος αυτού άρα και των κρατουμένων;

Η απάντηση κι εδώ πρέπει να είναι ξεκάθαρη και ψύχραιμη: φορείς του δικαιώματος στη ζωή είναι και οι κρατούμενοι ασφαλέστατα κι ως εκ τούτου υποχρεούται η πολιτεία δια των οργάνων της να διασφαλίσει το δικαίωμα τους στην ζωή.

Η παραμονή κρατουμένων σε καταστήματα κράτησης υπερπλήρη άρα χωρίς να διασφαλίζεται η ταχθείσα υπό της πολιτείας σωματική απόσταση, οι ελλείψεις σε ιατρικό-νοσηλευτικό προσωπικό τόσο για υγιείς όσο όμως και για χρόνια πάσχοντες ή υπέργηρους κρατούμενους δεν συμβαδίζει με τις γενικές κρατικές επιταγές προς διασφάλιση της υγείας μας και μη μετάδοσης του ιού.

Αποτελεί επιτακτική ανάγκη η αποσυμφόρηση των φυλακών δια της συντεταγμένης, μεθοδικής και στοχοποιημένης απόλυσης κρατουμένων, ώστε διασφαλίζοντας το δικαίωμα στη ζωή να διασφαλιστεί και η πεμπτουσία της δημόσιας ασφάλειας ιδίως για τη χρονική συγκυρία που βιώνουμε και η οποία δεν είναι άλλη από την προστασία της δημόσιας υγείας, ως πτυχής της δημόσιας ασφάλειας.

Του Χρήστου Τσιμπούκη*

Δικηγόρος, Διοικητικός Επιστήμων – ΜΔΕ-Υπ.Δρ. ΝΟΠΕ/ΕΚΠΑ*